Ruhdilbilim

Ruhdilbilim 1.Slayt

id: 1743868649376
---
Bilişsellikte önemli rol oynayan benmerkezci konuşmanın iki işlevi vardır: ?
===
çocuk düşüncelerini kontrol edip düzenlediği *içsel fonksiyon* ve düşüncelerini başkalarına ilettiği *dışsal fonksiyon*. Çocuk genel konuşma ve özel düşünceyi yedi yaşına kadar tamamen ayırt edemiyor.

id: 1743868649432
---
Pinker, Chomsky gibi dilsel ve bilişsel gelişimi XXXX olduğunu savunuyor.
===
Ayrı olduğunu savunuyor.
Dilsel gelişim ile bilişsel gelişim ayrıdır, buna kanıt olarak algılama yeteneğinin dilden önce gelişmesine örnek verilebilir?

id: 1743868649461
---
Ruhdilbilim tanımı?
===
Dilsel üretimini araştırma konusu yapan dilbilimsel alan, ruhdilbilimdir
Øİnsan dili nasıl üretir, bu üretim hangi evrelerden geçer, dil birimleri nasıl bir bütün biçimine varır, dilin dilbilgisel, sözdizimsel, anlamsal alanları nasıl birleşir ve bir anlamı aktarır ya da anlatılanı anlaşılır kılar gibi sorulara cevap arar.

id: 1743868649490
---
Ruhdilbilimi neyi betimlemeyi amaçlar?
===
Ø Bu bilim dalının amacı dilin bilimsel betimlemesini yapmak değil, dilin kullanım süreçlerinin betimlemesini yapmaktır.
Pragmatik beceriler hesabı

id: 1743868649521
---
Ruhdilbiliminin günümüzde yoğunlaştığı süreçlerden 3 tane söyle?
===
Sözcelerin bireyler tarafından üretilişi
Bireylerin üretmek istedikleri sözcelere anlam yükleyiş süreçleri
Üretilen sözcelerin yorumlanma biçimleri
Dilsel ögelerin bellekte varoluşu

id: 1743868676779
---
Ruhdilbilimi neyi inceler
===
Dil edinimi ve dil kaybını inceler.
Dilsel davranışlardaki dilsel ya da dil dışı etmenleri inceler.
Dil, dilsel seviye, konuşmacı ve kültür arasındaki ilişkiyi inceler.

id: 1743868649585
---
Ruhdilbilim açısından yapılan deneylerin iki amacı vardır? 
===
Birincisi, (pyscholinguistics ya) dilbilim veya psikoloji kuramlarının öne sürdüğü yapıların dil davranışında kanıtlarını aramak, ikincisi ise, dil kullanımını içeren işlevleri açığa vurmaktır.

id: 1743868649616
---
Ruhdilbilim alanında yapılan bir deneye örnek ver
===
Slobin ve Welsh (1973) yaptıkları bir deneyde dilbilgisi açısından karmaşık olan tümcelerin anlaşılmasının daha güç olduğunu ortaya koymuştur. Bu deneyde çocuğun, tekrarlanması istenen zor tümceyi tekrarlamadığı, onun yerine bu tümcedeki anlamı daha basit bir dil yapısı kullanarak ifade ettiği görülmüştür.

Ruhdilbilim 2. Slayt Doğal Ortamda Büyümemiş Çocuklar

id: 1743868649645
---
İnsanlar dil ediniminde çevrenin mi kalıtsal şartların mı etkili olduğu sorusuna psikologlar ve tıpçılar ne diyor?
===
Psikoloji ve eğitim kökenli bilim adamları insan kişiliğinin ve davranışlarının oluşumunda çevre faktörüne dikkat çekerken tıp ve biyoloji kökenli bilim adamları kalıtım kaynaklı olduğunu iddaa etmektedir.

id: 1743868649681
---
Dil ediniminde çevre mi kalıtsallık mı sorusuna nasıl bir orta yol bulduk?
===
Sanırım iki tarafı da uzlaştıracak saptama: "insan kalıtımın belirlediği sınırlar içerisinde çevrenin şekillendirmesiyle insan olur."

id: 1743868649711
---
Chomsky'nin dil edinimi anlayışı?
===
İnsanlar doğuştan getirdikleri dil edinim aygıtlarına sahiptir. Bu aygıt aracılığıyla dili içselleştirip konuşmayı sağlıyoruz.
Çevrede konuşulan dili içselleştirip konuşma ve anlama gerçekleştiririz.

id: 1743868649740
---
Çocuklar ilk sözcüğünü ne zaman söylerler?
===
12-15 aylıkken ilk sözcüğünü söylerler

2.Slayt

id: 1743868649777
---
Dil edinimi tanımı?
===
Dil edinimi, herhangi bir dilin doğal bir ortamda herhangi bir özel eğitimi gerektirmeksizin kazanılmasıdır.

id: 1743868649804
---
Dil edinimi için gerekenler?
===
Çevremdekiler konuşuyor, ben anlamaya çalışıyorum. Dinlerken, biyolojik donamımımı kullanarak doğuştan var olan dil yetime başvuruyorum ve zamanla dili konuşmayı öğreniyorum
 
1.  Konuşma ve işitme organlarının varlığı algılama yargılama analiz sentez vb. motor beceriler (biyolojik donanım)
 
2.  Doğuştan var olduğu kabul edilen dil yetisi
 
3.  Sosyal çevre içinde bulunma ve dili bir iletişim aracı olarak kullanma gereksinimi

id: 1743868649836
---
Dil ediniminin özellikleri/nasıl gerçekleştiği?
===
Süreç çok hızlı
Edinim tek tip(aşamalar, öğrenme hızı, anne babanın eğitim durumundan bağımsız)

id: 1743868649866
---
Dil edinim sürecini betimlemek için ne kullanılır?
===
MLU Mean Length of Utterance
OSU Ortalama Sözce Uzunluğu

3.Slayt

id: 1743868649904
---
Dil edinimi 1. aşamada olan çocuğun edinimini betimleyen örnek ver
===
"Mummy Sock" 
Örneğin “mummy sock” diyen bir çocuk, annesinin çorabını alırken de annesi kendi çorabını giyerken de aynı sözceyi kullanabilmektedir.
 
Aynı şekilde çocuk annesinin çorabını gösterirken ya da annesinden kendisine çorap giydirmesini isterken de bu ikili sözcük grubunu kullanabilmektedir.
 
**Dolayısıyla çocuk çok sayıda bağlam için aynı sözcelerden yararlanmaktadır.**

id: 1743868649993
---
Bloom'un araştırmalarına göre sözcelerin üretilme aşamasında sözcük birleşimleri kaç farklı şekilde gerçekleşir?
===
8
![[Pasted image 20250404193320.png]]

id: 1743868650092
---
Dil ediniminin 2. aşamasında olan bir bireyin dil edinimini betimler misin?
===
1. aşamadakinden çok farklı bir şey söyleyememekle beraber sweater chair gibi bir öbekte yer alan bilgiyi sweater on chair biçimine dönüştürerek iki nesne arasındaki ilişkiyi daha belirgin kılmaya başlamaktadır.
**Nesne iyelik ilişkisi**
**Burada önemle üzerinde durulması gereken nokta yeni bir anlam üretiminin söz konusu olmadığıdır.**

id: 1743868650121
---
Çocukların dilbilgisel biçimbirimleri kullanmaya başlamalarıyla sık görülen hata?
===
Genelleme hataları yapıyorlar
-s çoğul eki için mesela cats, dogs diyor ama mans ya da feets de diyebiliyor
ya da -ed geçmiş zaman için, finished diyor ama doed ya da runned gibi kullanımları da oluyor

id: 1743868650153
---
Çocuklar hangi aşamada dilbilgisel biçimbirimleri daha sık kullanmaya başlar?
===
2. Aşama

id: 1743868650184
---
Çocuklar hangi aşamada olumsuz soru ve kiplik içeren tümceleri kullanmaya başlarlar?
===
3. Aşama

id: 1743868650214
---
3. aşamadan önce çocuklar soru yapılarını nasıl kullanıyorlar?
===
Daddy going cümlesini yükselen soru ezgisiyle veriyordu, burada artık soru formatına giriyor

id: 1743868650246
---
Bu aşamanın başlangıç sürecinde XXXX soruları çokça görülürken ilerleyen dönemlerde XXXX soruları da kullanılmaya başlanmıştır.
===
Başlangıçta ne ve nerede soruları görülürken
İlerleyen dönemlerinde kim, niçin ve nasıl soruları görülür

id: 1743868650279
---
4. ve 5. dil edinimi aşamanın özelliği?
===
Son iki aşamada ise çocuk karmaşık ve birleşik tümceleri oluşturmak için gerekli olan öbekleri ve tümceleri birleştirme kurallarını edinmeye başlamaktadır. (I think I need to go outside)

id: 1743868650310
---
4. ve 5. aşamada görülen tümce türleri?
===
Sıralı ve bağlı(bağlaç içeren) tümceler

id: 1743868650340
---
Sıralı ve öbeksel tümcelere örnek ver
===
•I hit the boy and he ran a way. (tümcesel sıralama)
 
•I hit the boy and the girl (öbeksel sıralama)

id: 1749591042801
---
XXXX'e göre anlama ve üretim gibi işlemler için birbirinden ayrı birimler vardır.
===
Birimselliğe göre

id: 1749591042843
---
Ayrıca farklı dilsel seviyelerdeki (yani XXXX, XXXX, XXXX, XXXX gibi) bilişsel işlemlerin birbiriyle ne kadar etkileşimli ya da ne kadar bağımsız olduğu da sorgulanır.
===
sesler, sözcükler, tümceler gibi

id: 1749591042881
---
Dilsel işlemenin iki türü vardır: XXXX, XXXX. İkisinin temeli de verimliliğe dayanır.
===
Birimsel ve etkileşimsel yaklaşımlar vardır dil işlemlemesinde

id: 1749591042914
---
Birimsellik görüşündeki verimliliğin dayandığı nokta?
===
Görevler üzerine özelleşmiş bölümler vardır ve bu bölümler dikkat dağınıklığı olmadan görevlerini tamamlarlar

id: 1749591042940
---
Dil işlemlemesi etkileşimlidir görüşündeki verimliliğin dayandığı nokta
===
Bir işlem dizisinin sağladığı bilgiler yanlış veya gereksiz analizleri eler ve böylece diğer işlem dizilerinin hızını arttırabilir

id: 1749591042972
---
Birimsellik yaklaşımında bilgiyi kapsüllerken bilgi erişilebilir midir?
===
Hayır, bir birimin içerisinde gerçekleşen işlemler diğer birimlere kapalıdır. Yani her birim girdiyi alır, ve işlemler ve diğer birime gönderir.

id: 1749591043004
---
Birimsellik yaklaşımında görev alan birimler?
===
![[Pasted image 20250604002339.png]]

id: 1749591043096
---
2) Her birimin işlemleri XXXX özelliği gösterir. Girdi alan birim zorunlu olarak uygun bir çıktı üretmeye çalışır. Buna örnek olarak sözcük tanımanın zorunlu olması verilebilir.
===
özdevimsellik (automaticity)

id: 1749591043128
---
Stroop effect nedir?
===
Kırmızı renkli bir YEŞİL yazısının rengi sorulduğunda katılımcıların yeşil deme durumu
![[Pasted image 20250604003213.png]]

id: 1749598925764
---
Birimsellikte dil işlemenin bireyin farkındalığına kapalı olması ne demektir?
===
Her birim birey farkında olmadan gerçekleşen işlemleri barındırır
CIA birimlerinin birbirine bilgi verme ihtiyacı olmadan (devinimlik, automaticity) çalışması gibi

id: 1749598925782
---
Garden Path tümcelerin özelliği nedir?
===
okuyucuyu veya dinleyiciyi yanlış bir yoruma yönlendiren ancak tümcenin tamamı okunduğunda farklı bir anlam taşıdığı anlaşılan tümcelere denir. Zihin otomatik olarak aradaki boşlukları *yanlış* olarak doldurmamızı sağlar
Yanlış bir patikaya yönlendiren tümce mantığı

id: 1749598925825
---
Sözdizim ile anlam arasındaki ayrıma kanıt?
===
Afazilii bireylerdeki durum örnek verilebilir.

id: 1749598925857
---
Sözdizim ile anlam arasındaki ayrıma afazi üzerinden örnek ver
===
![[Pasted image 20250611003650.png]]

id: 1749598925919
---
Broca afazili bireylerin genellikle yaşadığı problem?
===
Genellikle Broca afazili bireyler içerik sözcüklerini dilbilgisine uymayan bir şekilde sıralarlar

id: 1749598925950
---
Wernicke afazili bireylerin yaşadığı problem?
===
Wernicke afazili bireyler sözcükleri bulmada zorlandıkları için içerik olarak biraz boş ancak dilbilgisel olarak düzgün kurulmuş tümceler üretirler

id: 1749598925983
---
![[Pasted image 20250611014216.png]]
 
neden?
===
(13.4) tümcesinde anlamsal bilgi eat eyleminin sadece bir ad öbeği
tarafından kılınabilir olduğu bilgisini verir ve bireyler buna göre
yorumlama yapıp tümcenin mantıklı olduğunu söylerler.
 
(13.5)’te ise anlamsal bilgi bu denli kısıtlayıcı olmadığı için bireyler kalan
sözdizimsel bilgilerine başvurur ve özne konumundaki ad öbeğini kılıcı
kabul ederek tümcenin olanaksız olduğu sonucuna ulaşırlar.

id: 1749598926043
---
Yanallaşma nedir?
===
Eğer beynin sol küresi zarar görürse dil kendini sağda yeniden konumlandırır.

id: 1749598926074
---
İkinci dil öğrenimi geniş bir beceri ve bilgi edinimi olarak görülebilir. 8-9 yaşına kadar ikinci dil ediniminde hangi seviye görülebilir?
===
Anadil ya da anadile yakın dil edinimi söz konusudur. 8-9 yaşına kadar.

id: 1749598926106
---
Yetişkinlerin dil ediniminin gençlerden daha hızlı olması neye bağlıdır.
===
Sözdizimi becerisine ancak gençler daha erken başladığı için daha erken yol alırlar.

id: 1749598926136
---
Beyinde oluşmaya başlayıp yerleşik düzene geçen işitme-konuşma-dinleme-anlama merkezleri ergenlik çağı süresince beynin  bu süreç ergenlik çağı sonrasında tamamlanır.
===
sağ veya sol yarımküresinde yanallaşmaya sebep olur (lateralization).
Bu yüzden bazı kişiler sol yarımküre denetimli bazıları da sağ yarımküre denetimli olur

Burada mesela kafama şey takılıyor. Benim ergenliğimde MUN’dir, formal yazım eğitimi almam bu konuda bir değişikliğe sebep oldu mi dil edinimimde?

id: 1749598926168
---
Kissenger Etkisi nedir?
===
Nöronlar 2-13 yaş arası esnekliğinden dolayı yani daha kalıplaşmadığı için ergenlik çağı sonrası başlayanlarda sesletim ve tonlama/ezgi mükemmel olmamakta halbüki önce başlayanlar mükemmeliyete erişebilmektedirler.

id: 1749598926198
---
Kritik yaş sonrası oluşan sesletim sorunlarını kanıtlayan bir olgu?
===
Toplum yaşamından uzakta büyüyen çocukların sergilediği olgular

Çok hoşuma gittiği için koyuyorum

id: 1749752884240
---
Zihinsel Model?
===
1.
Tutarlılığa ulaşmak için sürekli çıkarımlar yapmak. (Detaylı)
 
2.
Gelen bilgiyi eklemek ve ilişkilendirmek. (Bütünleyici)
 
3.
Depolanan bilgiyi gerekli/ilgili alana indirgemek. (Seçici)
 
Minimalist T model benzeri bir durum aslında burada bahsettiği.

id: 1749598926229
---
Otomatik işlemleme Modeli nedir (Otomatiklik)
===
Bir göreve yabancı olduğumuzda o görevi daha dikkatli ve bilinçli şekilde yaparken alıştığımızda daha "otomatik" yaparız.

id: 1749598926260
---
Bottom up procesing nedir?
===
Konuşma/yazı dilinin işlemlenmesine yönelik yaklaşımdır. En küçük birimlerin giderek dhaa büyük birimlere dahil olmasıdır.
Kısaca okumanın gerçekleşebilmesi için önce yazı birimlerinin tanınması ardından yazı birimlerin seslere eklenmesi en son da tümcenin anlamlandırılması sürecidir.

id: 1749752884395
---
Top Down Processing nedir? Neye tekabül eder?
===
Üst Düzey (kavramsal) bilgi işlemlemenin alt düzey(algısal) bilgi işlemlemesi üzerindeki etkisidir ancak işlemleme düzeyini değil işlemleme yönünü ifade eder.

id: 1749752884428
---
Dil işlemleme ne demektir?
===
İnsanların dil girdisini anlama ve dil çıktısı üretme süreçlerinde beyinlerinde gerçekleştirdikleri bilişsel faaliyetleri kapsar.

id: 1749752884457
---
Dil işlemleme süreçlerinde konuşma anlama nasıl bir yol izler?
===
Duyduğumuz sesleri tanır(fonem analizi), sesler üzerinden sözcükleri tanır, daha sonra bir üst basamak olarak tümceyi sözdizimsel ve anlamsal olarak analiz ederiz ve anlamlandırıp bağlamla ilişkilendiririz.

id: 1749752884487
---
Dil işlemleme süreçlerinde konuşma üretimi (speech production) nasıl bir yol izler?
===
İfade edilmek istenen fikrin zihinde oluşması, fikre uygun sözcüklerin seçimi (leksikal seçim), sözdizimsel yapıların oluşturulması ve sözcüklerin ses yapısına dönüştürülmesi (fonoloji) 

id: 1749752884520
---
Dil işleme türlerinden Online işlemleme nedir?
===
Dilin anına, gerçek zamanlı işlenmesi (konuşmayı anında anlamak)

id: 1749752884555
---
Dil işleme türlerinden Offline işlemleme nedir?
===
Dil işlemleme sonrası yapılan değerlendirme. Tümceyi duyduktan sonra doğru mu diye düşünmek.

id: 1749752884587
---
Bottom up işlemleme? Kısa tanım.
===
Küçük birimlerden(ses, harf) başlayarak anlam oluşturma. Yeni bir sözcüğün seslerine bakarak anlamaya çalışma

id: 1749752884619
---
Top down işlemleme?
===
Önceki bilgi bağlam ve beklentilerle anlam oluşturma. Tümcede eksik sözcüğü bağlamdan tahmin etmek.

id: 1749752884647
---
Beyindeki ilgili bölgeler: Broca?
===
Konuşma üretimi, sözdiziminden sorumlu

id: 1749752884679
---
Beyindeki dil ilgili bölgeler: Wernicke?
===
Dil anlama, sözcük bilgisi

id: 1749752884709
---
Beyindeki dil ilgili bölgeler: Angular Gyrus, supramarginal gyrus? 
===
Okuma ve yazma ile ilgili işleme

id: 1749752884740
---
Beyindeki dil ilgili bölgeler: Temporal lob?
===
Ses algısı ve işitsel işlemleme.

id: 1749752884769
---
Levelt in konuşma üretim modelinin açıklamaları?
===
Kavramsal hazırlık (ne söylemek istediğimizin zihinde belirmesi)
Sözcükleme (formulation) uygun sözcüklerin seçiliğ doğru sırada dizilmesi (tümce yapısı oluşturması)  ve ses yapılarının hazırlanması
Artikülasyon (hazırlanan ses bilgisi, konuşma kaslarına iletilmesi, organlar aracılığıyla ifade edilmek için ses telleri ve dilin yardımıyla tümcenin sesletilmesi)
Ve Öz Denetim (kişinin kendi hatalarını fark etmesi)

id: 1749752884800
---
Temporal lobta XXXX
===
konuşma sesleri ve konuşma sesleri dışında kalan sesler ayrıştırılır.

id: 1749752884833
---
![[Pasted image 20250612211232.png]] Bu eksik yazıyı doldurmamız neye işaret eder?
===
Phoneme Restoration Effect

id: 1749752884926
---
Sesbirim değil de sözcük düzeyinde eksik olduğunda ise XXXX kullanılır
===
Bağlamdan (top down processing)

id: 1749752884958
---
McGurk etkisi nedir?
===
McGurk etkisi işitme ve görme duyularımızın konuşma yetimizle yakından bağlantılı olduğunu öne sürer. İşitsel öge görsel ögeyle birleştiğinde ortaya üçüncü bir "ses" çıkar ya da kişi "gördüğü sesi algılar"

id: 1749752884989
---
Pasif konuşma algılama modelleri neyi savunur?
===
Pasif modeller algılama için zihinde depolanmış birimlerin olduğunu öne sürer. Bu depolanmış birimler sesbirimler de olabilir.

id: 1749752885019
---
Aktif konuşma algılama modelleri neyi savunur?
===
Aktif modeller ise algılamanın konuşmayı üreten kişi olan bizim yeteneklerimizden etkilendiğini belirtir
Aktif konuşmayı üretmenin bir şeylerle bağlantılı olduğunu söylerken pasif bu birimlerin depolanmasını söz konusu ediyor. Piyasaya açılmamış Start-up

Tez konum?

id: 1749752885080
---
En fazla ayrım yapılan sessel özellik?
===
Ötümlülük ve ötümsüzlük

id: 1749752885112
---
İngilizcede içerik sözcüklerinin %90'ı XXXX vurgu almaktadır.
===
İlk sesleme vurgu alırlar Türkçenin aksine

id: 1749752885147
---
Her sözcük için eşssizlik noktası belirlenir(uniqueness point). Bu da XXXX sağlar
===
Her sözcüğün birbirinden farklı anlama sahip olmasını sağlar.

id: 1749752885182
---
Her sözcük için XXXX belirlenir. Bu da her sözcüğün birbirinden farklı anlama sahip olmasını sağlar.
===
Eşsizlik noktası (uniqueness point).

id: 1749752885209
---
Anlam ifade etmeyen sözcüklerde de bir çeşit tanıma noktası mevcuttur. XXXX ile anlamlı ve anlamsız sözcükler ayrılır
===
Sapma noktası (deviation point)

id: 1749752885237
---
Daha sık maruz kaldığımız sözcükler diğer sözcüklere daha hızlı/yavaş tanınır.
===
Hızlı tanınır

id: 1749752885269
---
Çekim biçimbirimleri türetim biçimbirimlerine göre daha XXXX gösterir. Bu nedenle öğrenilmesi v e hatrılanması daha kolaydır.
===
üretkenlik

Fromkin ve Rodman (1978:243) dil edinimi alanına dönük olarak bilinen genellemeleri şöyle sıralamaktadır

•Çocuklar dildeki tüm sözcükleri ve tümceleri belleklerinde depolayarak öğrenmezler.

•Çocuklar çoğunu daha önce hiç duymadıkları tümceleri üretirler.

•Çocuklar daha önce hiç duymadıkları tümceleri işittiklerinde anlarlar.

•Çocuklar dili üretici bir biçimde kullanmaya yardımcı olacak kuralları edinir.

•Dilsel yapıları çocuklara hiç kimse öğretmemektedir.

Bu benzerliği anlayabilmek için edinim çalışmalarının doğrultusunu değiştiren Brown 1973’e  değinilmesi gereklidir.  Dil edinim sürecini betimlemeye dönük olarak kullanılan en yaygın yöntem Brown’un betimlemelerine dayanan ortalama sözce uzunluğu-OSU (mean length of utterance-MLU)dur.