Sözdizim I

Hafta2

id: 1731775806085
---
Dil bireysel midir toplumsal mıdır?
===
Bireyseldir çünkü beynimizde var olan bir şeyi araç olarak kullanıp toplumla iletişim kuruyoruz. Ancak araç olması onu tanımlamaz
Sopayı sırtımızı kaşımak, adam dövmek veya işte bir şeyin altına koymak için de kullanabiliriz.
Sadece işlevsel bakmamak gerekiyor: biçim, işlevsellik ve form gibi kriterler var. Daha educated bakabilmek bir şeylere itecektir

id: 1731775806203
---
Dil nedir kavramını tek başına dilbilim bakış açısından ele alınabilir mi?
===
Hayır çünkü toplum normları, siyası geçmişler, kültürel düzenlerin getirdiği bir sürü ürün var ve bunları sadece dil açısından ele almamamız mümkün olmaz

id: 1731775806233
---
Dilin değişimi neden dilbilim ekolünde normal karşılanır?
===
Amacımız dili şöyle konuşmak zorundasın gibi kuralcı bir yöntem izlemekten ziyade kültürlerle, dönemin getirdiği ürünlerle etkileşen canlı bir nesnenin objektif bir "görüntüsünü" yakalamaktır.

id: 1731775806203
---
Dil nedir kavramını tek başına dilbilim bakış açısından ele alınabilir mi?
===
Hayır çünkü toplum normları, siyası geçmişler, kültürel düzenlerin getirdiği bir sürü ürün var ve bunları sadece dil açısından ele almamamız mümkün olmaz

id: 1731775806233
---
Dilin değişimi neden dilbilim ekolünde normal karşılanır?
===
Amacımız dili şöyle konuşmak zorundasın gibi kuralcı bir yöntem izlemekten ziyade kültürlerle, dönemin getirdiği ürünlerle etkileşen canlı bir nesnenin objektif bir "görüntüsünü" yakalamaktır.

id: 1731775806256
---
Evrensel dilbilgisi kavramına ingilizce ve türkçe üzerinden basit bir örnek ver
===
Örneğin İngilizcenin sözcük dizilişi ile Türkçeninki birbiriyle aynı değildir. Bununla birlikte, bu iki dilde de, örneğin, özne gibi dilbilgisel ulamlar vardır. Bu durumda, bu iki dil sahip oldukları farklı özellikler açısından birbirinden ayrılmaktadır, çünkü bu dillerin özel dilbilgileri birbirinden farklıdır. Ancak, her iki dil de ED’nin bir görünümü olduklarından benzer özellikler içermektedirler.

id: 1731775806290
---
Üretici dilbilgisine örnek?
===
![[Pasted image 20241116173842.png]]

Hafta3

id: 1731775806448
---
Gözlemsel yetkinlik?
===
![[Pasted image 20241116181158.png]]
![[Pasted image 20241116181214.png]]

id: 1731775806537
---
Yetkinlik düzeyleri başlıkları kısaca?
===
Gözlemsel yetkinlik -- Eldeki X Y ve a verisini doğru seçip *XYa *XaY gibi dizilişlere bakarak neyin olamayacağını söyler.
![[Pasted image 20241116181657.png]]
 
Betimsel yetkinlik -- Artık amaç sadece çalışmayan bir durumu ortaya çıkarmaktan (gözlemekten) ziyade doğal konuşucuların edincini yani dil sezgisini betimlemektir
![[Pasted image 20241116181927.png]]
 
Açıklamalı yetkinlik -- alternatif dilbilgilerinden hangisinin seçilmesi gerektiğini ilkeli bir biçimde ortaya koyabiliyorsa açıklamalı yetkinliğe sahip demektir.
![[Pasted image 20241116182139.png]]

id: 1731775806665
---
ne...ne yapılarının geleneksel dilbilgisindeki semantik değeri?
===
Eylemin olumlu olması gerektiğini söyler.
Geleneksel dilbilgisi yalnızca betimsel yetkinliği hedefleyen bir dilbilgisi modelidir. Bu nedenle, hiçbir dil verisiiçin çağdaş dilbilgisi çalışmalarında anlaşıldığı anlamda bir açıklamaya yer vermez.

id: 1731775806726
---
ne...ne yapılarına yetkinlik açısından geleneksel dilbilgisi bakış açısı vs dilbilimci?
===
Geleneksel bakış açısında amaç sadece betimlemektir yani bu olmaz der ve geçer. 
 
Dilbilimsel bakış açısında ise amaç sadece bu yapı olmuyor demenin ziyade ilk aşama ana dil konuşurunun dil sezgisi bir açıklama getirmek, daha sonrasında olası X Y a komboları üzerinden daha derinlemesine inceler. 
Bu incelemeler sonucu elde ettiğimiz veriye göre mesela ne..ne yapılarında odaklama üzerinden analize girilmiştir
![[Pasted image 20241116183309.png]]
Yeni betimlememiz o zaman:
![[Pasted image 20241116183327.png]]
ve bundan sonuç çıkartacak olursak:
![[Pasted image 20241116183348.png]]
![[Pasted image 20241116183400.png]]
 

Hafta4

id: 1731775806883
---
Boşluk testi?
===
![[Pasted image 20241116183911.png]]
Boşluk testi (gapping test) olarak adlandırılan bu yöntem, bir dilde birbirinin yerine geçebilen sözcükleri belirlemek amacıyla kullanılır. Birbirinin yerine geçen sözcükler aynı dağılım’a (distribution) sahiptir. Dolayısıyla, aynı dağılıma sahip sözcüklerin aynı sözcük türüne ait olduğu söylenebilmektedir.

id: 1731775806945
---
Biçimbilimsel yani form testi?
===
Örnek: escape ingilizcede hem ad hem eylem olarak kullanılabilmektedir
![[Pasted image 20241116190259.png]]

id: 1731775807007
---
Eylem tanimi?
===
Eylem: Eylemler, bir hareket, süreç ya da durum bildirir.

id: 1731775807038
---
Geleneksel dilbilgisindeki tanımların her zaman tutmaması?
===
Mustafa bir kamyon sürücüsüdür
Taş duvar

id: 1731775807069
---
Dağılım testi bağlamında kamyon ve taşı değerlendir (Ör cümle üzerinden)
===
![[Pasted image 20241116193918.png]]

Sözdizim 2. Slayt

id: 1731857758459
---
Sözdizimsel ölçüt olarak sözcük türünü belirlemeye örnek ver
===
Boşluk testi:
(2) I was happy to learn/leave/wander/relax. 
(3) *I was happy to student/door/wanderer/relaxation.
 
gelen eklere bakma, biçim (form) testi:
(6) escape (E): -­‐(e)d *-­‐s (çoğul) *the escape 
(A): *(e)d -­‐s (çoğul) the
 
Dağılım testi:
(10) Mustafa Ali kadar (mutlu/uzun/yakışıklı)/(*kamyon/*taş).

id: 1731857758532
---
Biçimbilimsel ölçütler, bir sözcüğün ... belirler.
===
hangi tür ekleri alabildiğini
![[Pasted image 20241117022454.png]]

id: 1731857758649
---
Adöbekleri çoğu durumda ... olarak adlandırılan sözcüklerle birlikte görünür.
===
belirleyici (determiner)
![[Pasted image 20241117024137.png]]
Belirleyiciler,yalnızca adöbekleri ile birlikte bulunmaktadır. Bu nedenle, bir sözcüğün ad olup olmadığını belirlemekte iyi bir test aracı olabilirler.

id: 1735908627026
---
Belirleyicilere(determiner) ingilizceden örnek ver
===
the paper, cette leçon
a problem, quelle bonne idée !,
which cat, certaines idées
both children, quelles idées ?
all examples, je ne vois aucun enfant

id: 1735908627064
---
Belirleyicilerle sıfatlar arasında daha derin bir inceleme yapmak istediğimizde belirleyicilerle sıfatlar arasındaki fark nedir sorusunu sormamız gerekiyor
===
![[Pasted image 20241118131803.png]]

id: 1735908627126
---
Türkçede İngilizcedeki gibi "the" belirleyicisi yoktur ancak "a" tanımlığının Türkçede karşılığı bulunmaktadır.
İngilizcede kullandığımız yöntemleri kullanırsak nasıl bir şeye benzer?
===
bir sorun, o duygular, hangi kedi, tüm örnekler

id: 1735908627189
---
İngilizcede belirleyicileri sıfatlardan ayıran sözdizimsel kanıtların Türkçedeki karşılığı neden sorunludur? 
===
![[Pasted image 20241118132303.png]]

id: 1735908627275
---
Bir ad öbeğinde xx tane belirleyici bulunabilir
===
1 tane
![[Pasted image 20241118132455.png]]

id: 1735908627332
---
Türkçede isimlerden sıfat yapan tipik ekler belirleyicilere eklenir mi?
===
şekerli,
sevinçli, kapısız
*tümlü,
*hangisiz

id: 1735908627367
---
Sıfatlar İngilizcede olduğu gibi Türkçede de XX sınıftadırlar. 
===
Açık sınıf (Open class)
"to corona" gibi sözcükleri çeşitli değişimlere uğratabilyon, kullanımlarını / işlevlerini değiştirebiliyorsun
Yavuz'un zaman içerisindeki değişimi gibi

id: 1735908627402
---
Belirleyiciler Türkçede de kesin olarak XX sınıf oluşturur. 
===
Sıfatlar İngilizcede olduğu gibi Türkçede de doğal olarak açık sınıftadırlar. Buna karşın, belirleyiciler Türkçede de kesin olarak kapalı sınıf oluşturur.

id: 1735908627457
---
Adların adöbekleri içinde belirleyiciler ile birlikte kullanılması gibi, sıfatlar da XXX ile birlikte kullanılabilmektedir.
===
derecelendirme niteleyicileri (degree modifier)
![[Pasted image 20241118135500.png]]

id: 1735908627558
---
Niteleyici Sıfat Öbekleri (SÖ) ler XXX'i niteler ve XXX
===
Niteleyici Sıfat Öbekleri adları niteler ve normal olarak konumları sabittir
![[Pasted image 20241118140338.png]]

id: 1735908627651
---
SÖ'lerin iki temel işlevi?
===
Niteleyeci (attributive) ve yüklemleyici konumda(predicative) bulunurlar
un livre rouge
![[Pasted image 20241118141644.png]]

id: 1735908627744
---
İlgeç öbekleri kaça ayrılır?
===
2ye
![[Pasted image 20241118160040.png]]

id: 1735908627806
---
İlgeç öbeklerinin kendi içinde hangi kategorilere ayrılır
===
Geçişli ve geçissiz ilgeçler

id: 1735908627866
---
Geçişli ilgeçlere örnek ver
===
![[Pasted image 20241118160138.png]]

id: 1735908627958
---
Geçişssiz ilgeçlere örnek ver
===
![[Pasted image 20241118160152.png]]

id: 1735908628036
---
İngilizcede bir sözcüğün ilgeç olup olmadığını test etme yöntemleri?
===
She put the box [right] inside the cupboard
Put your clean pile of clothes right underneath
![[Pasted image 20241118160539.png]]

id: 1735908628111
---
Türkçedeki tipik ilgeçlere en az 3 örnek ver
===
ile, kadar, gibi, boyunca, önce, dek, için

id: 1735908628141
---
İlgeçler Türkçede her zaman bir ad ile kullanılırlar, bu anlamda Türkçedeki ilgeçler ingilizcedeki kategorik ayrımın aksine XXX
===
Geçişlidir

id: 1735986347888
---
Parts of Speech: Nouns? ("Ad"a nasıl ad diyebiliyoruz?)
===
Possesive ve plural çalışması ve nelerden sonra gelebildiği
![[Pasted image 20250103173821.png]] ![[Pasted image 20250103174232.png]]
Bizdeki karşılığı da benzer, eylemi zaman ve görünüş biçimbirimcikleriyle test ediyoruz
Gittiydik, sipariş ettiydik

Eylem Adjectives

id: 1735986348073
---
İngilizcedeki tipik belirteçler?
===
suddenly, slowly, gradually

id: 1735986348103
---
-ly ekini alan sözcükler genellikle XXXX; yani XXXX işlevi üstlenmektedirler. Bu XXXX, ilgili sıfatlardan türetilir:
===
‐ly ekini alan sözcükler genellikle belirteçtir; yani belirteç işlevi (adverbial) üstlenmektedirler. Bu belirteçler, ilgili sıfatlardan türetilir:

id: 1735986348148
---
SÖ’lerin XXXX ve XXXX olmak üzere iki temel işlevi vardır. XXXX SÖ’ler bir adı niteler ve normal olarak konumları sabittir.
===
SÖ’lerin **niteleyici (attributive)** ve **yüklemleyici (predicative)** olmak üzere iki temel işlevi vardır. Niteleyici SÖ’ler bir adı niteler ve normal olarak konumları sabittir.

id: 1735986348169
---
İngilizcede ilgeçlerin işlevleri? Direk tümce örneği ver
===
(48) I lent my money to Chris. *Dolaylı nesne yapması*
 
(49)
a. I walked to the sea.
b. I arrived after four o’clock.
c. His house is after the crossroads.
*yer gösterdiğini (locatives) belirtmektir (kimi zaman bir yerde, kimi zaman da bir zaman diliminde yer gösterirler):*

2. pdf den aldim ama ilerliyorum

id: 1735986348209
---
İngilizcede ilgeçlerin işlevlerinden biri, belirli dilbilgisel ilişkileri işaretlemektir. Örneğin, İng. to ilgeci, önüne geldiği adın XXXX olduğunu gösterir:
===
Dolaylı nesne olduğunu gösterir
(48) I lent my money to Chris.

3.pdf

id: 1736441409447
---
a. İşçiler asfaltı onardı.
 
Örneğin, (8a)’da belirtme durumu almış olan nesne konumundaki asfalt adöbeği, özne konumunda bulunduğu (8b)’deki edilgen tümcede XXXX durumda olmak zorundadır.
===
b. Asfalt(*ı) (işçiler tarafından) onarıldı.
 
Yalin halde bulunmak zorunda

id: 1736441409478
---
İlgeçler tek başlarına kullanılabilirler mi?
===
Hayır, ilgeç + ad olarak görebildiğimiz gibi ad + ilgeç olarak da görebiliyoruz

id: 1736441409540
---
Bildiğimiz gibi, Türkçede sıfatlarla adların birlikteliğinde de aynı sıralama, yani XXXX sıralaması, zorunludur
===
Sıfat + Ad
![[Pasted image 20250105164405.png]]

• Bunu şu anlık Ankilemiyorum ama önemli bir piece of info
  • 
• (13) Kurucu
  • X Y’yi dallandırıyorsa, Y X’in kurucusudur.

id: 1736441409794
---
Kurucu testleri nelerdir?
===
Özerklik testi (parçasal yanıt –fragment answers– testi): Eğer bir sözcük ya da sözcük dizisi bir soruya tek başına yanıt verebiliyorsa, bu sözcük/sözcük dizisi kurucudur.
 
Yerine koyma (substitution) testi [adıl değiştirimi –pro-­‐form– testi]: Bir sözcüğü/sözcük dizisini bir adılla değiştirebiliyorsak, bu sözcük/sözcük dizisi bir kurucudur.
 
Sıralama (coordination) testi: (Aynı türden) Bir sözcük/sözcük dizisi ve, veya, ama gibi bir 
bağlaçla bağlanabiliyorsa bu sözcük/sözcük dizisi bir kurucudur.
 
Silme (deletion) testi: Bir sözcük/sözcük dizisi dilbilgiselliği bozmadan silinebiliyorsa bu 
sözcük/sözcük dizisi bir kurucudur.

id: 1736441409818
---
Kaç tane kurucu testi var?
===
4

id: 1736441409849
---
Kurucu testlerinden özerklik testi?
===
Fragmented olarak cevap alabiliyorsun ya
Seyirciler ünlü sanatçıyı dakikalarca alkışladı. 
 
A: Seyirciler kimi dakikalarca alkışladı?
B: Ünlü sanatçıyı.
 
A: Kim ünlü sanatçıyı dakikalarca alkışladı?
B: Seyirciler.

id: 1736441409895
---
Kurucu testlerinden yerine koyma testi?
===
Subsitution [adıl değiştirimi pro-­‐form–testi dediğimiz şeyde adılla değiştirebiliyor muyuz o sözcüğü ona bakıyoruz
a. Seyirciler ünlü sanatçıyı dakikalarca alkışladı.
b. Seyirciler onu dakikalarca alkışladı.

id: 1736441409955
---
Kurucu testlerinden sıralama testi?
===
Coordination test: Aynı türden bir sözcük/sözcük dizisi, ve, veya ama gibi bir bağlaçla bağlanabiliyorsa kurucudur.
İki sözcük dizisi birbiri arasında kordinasyon kurabiliyorsa:
 
![[Pasted image 20250105171135.png]]

id: 1736441410048
---
Silme testi?
===
Silme (deletion) testi: Bir sözcük/sözcük dizisi dilbilgiselliği bozmadan silinebiliyorsa bu 
sözcük/sözcük dizisi bir kurucudur.
Kurucu ya tek başına ayakta duruyo. Bir takım içerisinde tek başına takılan eleman gibi.
 
![[Pasted image 20250105171556.png]]

id: 1736441410108
---
Chomsky dilbilgisinde öbek, belirli konumlardan oluşan aşamalı bir yapı olarak ele alınmaktadır. Öbeğin temel birimi XXXX olarak adlandırılır.
===
baş (head)

id: 1736441410173
---
Aşağıdaki örneklerde köşeli ayraç içinde gösterilen öğeler bulundukları yapıların XXXX, ayraç dışında kalanlar ise XXXX oluşturmaktadır.
![[Pasted image 20250105173422.png]]
===
köşeli ayraç içindekiler başı dışındakiler ise bağımlı birimleri gösteriyor

id: 1736441410234
---
Örneğin bir ad, tanımı gereği, [+ad], bir sıfat [+sıfat] ve diğer türlere ait sözcükler de kendi sözcük ulamlarıyla uyumlu XXXX içerir.
===
ulamsal özellikler (categorial feature)

id: 1736441410265
---
Büyükçül yansıma?
===
Hızlı at dediğimiz zaman mesela normalde hızlı sıfat at da ad ya, bunlara öbek olarak baktığımızda at'ın baş öge olduğu için *büyükçül yansıma* aracağılıyla kendine benzettiği görülüyor

id: 1736441410326
---
Açıkla ![[Pasted image 20250105184446.png]]
===
Elbise bir baş iken, kırmızı sıfatı geldiğinde ve bir öbek oluşması için en az bir üyesinin olması gerektiğinden kırmızı burada kendi içinde baş ama tümcenin başı elbise. Diğerleri de benzer mantıklardan geliyor

id: 1736441410419
---
İlgeçlerin neden kendi başlarına bulunamayacağıyla ilgili sözdizimsel bakış açısı sun
===
![[Pasted image 20250106010316.png]]